Αργυρό τετράδραχμο Αθήνας

Εμπρόσθια όψη

Κεφαλή Αθηνάς με στρογγυλά ενώτια (σκουλαρίκια) και αττικό κράνος, διακοσμημένο με άνθη και φύλλα ελιάς. Το πρόσωπο της θεάς απεικονίζεται σε δεξί προφίλ και φαίνεται ολόκληρο το μάτι, που έχει αμυγδαλωτό σχήμα. Η θεά έχει το χαρακτηριστικό μειδίαμα της αρχαϊκής τέχνης.

Οπίσθια όψη

Γλαύκα (κουκουβάγια) με το σώμα προς τα δεξιά, το κεφάλι να κοιτάζει μπροστά και τα φτερά κλειστά. Πάνω αριστερά υπάρχει ένα κλαδί ελιάς και μια ημισέληνος. Δεξιά υπάρχουν κάθετα χαραγμένα τα αρχικά του ονόματος της πόλης «ΑΘΕ». Όλη η παράσταση βρίσκεται μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο.

Τα πρώτα αθηναϊκά τετράδραχμα

Το 515-510 π.Χ. (ή το 508 π.Χ. σύμφωνα με άλλους) ο Κλεισθένης έθετε τις βάσεις για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση. Ύστερα από μια σύντομη περίοδο αναζήτησης, οι Αθηναίοι υιοθέτησαν τότε έναν νέο σταθερό νομισματικό τύπο. Διατήρησαν τον νέο τύπο έως τον 1ο αιώνα π.Χ., οπότε και σταμάτησαν να κόβουν αργυρά νομίσματα.

Τα πρώτα τετράδραχμα του νέου τύπου απεικόνιζαν την κεφαλή της προστάτιδας της πόλης, θεάς Αθηνάς, στην εμπρόσθια όψη, και το ιερό πτηνό της θεάς, τη γλαύκα, στην οπίσθια. Από τότε τα αθηναϊκά τετράδραχμα αποκαλούνταν «γλαύκες», ονομασία που συναντούμε στις αρχαίες πηγές.

Το 479 π.Χ., μετά τη νίκη τους επί των Περσών, οι Αθηναίοι πρόσθεσαν νέα στοιχεία στο τετράδραχμό τους. Στην εμπρόσθια όψη διακόσμησαν το κράνος της θεάς με άνθη και φύλλα ελιάς. Στην οπίσθια όψη χάραξαν μια ημισέληνο στην επάνω αριστερή γωνία, κάτω από το κλαδί ελιάς, που ήταν το ιερό δέντρο της θεάς.

Η γλαύκα ισχυρό νόμισμα της εποχής

Το 478-477 π.Χ. οι Αθηναίοι ίδρυσαν την Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Σκοπός τους (ή πρόσχημα, κατά τον Θουκυδίδη) ήταν να πάρουν εκδίκηση για όσα έπαθαν από τους βαρβάρους, λεηλατώντας τη χώρα του Πέρση βασιλιά.

Πολλές πόλεις έγιναν μέλη της Συμμαχίας και συνεισέφεραν καθορισμένο χρηματικό ποσό στο κοινό συμμαχικό ταμείο. Αρχικά το ταμείο βρισκόταν στη Δήλο και το 454 π.Χ. μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Σύμφωνα με τις πηγές, υπήρχαν 5.000 τάλαντα (7.500.000 τετράδραχμα) στο ταμείο εκείνη την εποχή.

Έτσι, οι Αθηναίοι μετέτρεψαν τη Συμμαχία σε Ηγεμονία και έγιναν πρωταγωνιστές στο πολιτικό προσκήνιο. Το ναυτικό τους κυριάρχησε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Παράλληλα, δημιούργησαν μια κοινή αγορά, όπου οι γλαύκες ήταν ευρέως αποδεκτές.

Το αθηναϊκό τετράδραχμο καθιερώθηκε ως το πλέον ισχυρό νόμισμα της εποχής.

Ένα νόμισμα χωρίς σύνορα

Ο άργυρος από τα μεταλλεία του Λαυρίου και η ταχεία επέκταση του αθηναϊκού κράτους συνέβαλαν ώστε τα αθηναϊκά τετράδραχμα να κατακλύσουν τις παγκόσμιες αγορές της εποχής. Χάρη στην εγκυρότητα και την αξιοπιστία της εκδότριας αρχής, κέρδισαν παγκόσμια αποδοχή.

Οι γλαύκες ξεπέρασαν τα όρια της πόλης και χρησιμοποιούνταν ευρέως στις διεθνείς συναλλαγές, από τη Σικελία και την Αίγυπτο έως τη Βακτρία και τη Βαβυλωνία.

Οι αθηναϊκές γλαύκες παρέμειναν το ισχυρότερο διεθνές νόμισμα της αρχαιότητας για 2 συνεχείς αιώνες.

Ο ρόλος της Αθήνας στη νομισματική

Η Αθήνα ήταν η σημαντικότερη και η πιο ισχυρή πόλη-κράτος της κλασικής αρχαιότητας. Θεωρείται το κέντρο των κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, των τεχνών, των γραμμάτων και της δημιουργίας.

Η δημοκρατία γεννήθηκε και εδραιώθηκε στην Αθήνα τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Είναι το πολίτευμα που κατοχυρώνει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και στηρίζει τις βάσεις του αποκαλούμενου σήμερα «δυτικού πολιτισμού». 

Η πόλη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιστορία και την εξέλιξη της νομισματικής. 2.500 χρόνια πριν, εισήγαγε καινοτομίες που ακόμα και σήμερα αποτελούν βασικούς κανόνες για τη νόμιμη κυκλοφορία των νομισμάτων:

• Η επιλογή συγκεκριμένου συνδυασμού θεματογραφίας για την εμπρόσθια και οπίσθια όψη. Στην περίπτωση του αργυρού τετράδραχμου της Αθήνας, ο συνδυασμός της προστάτιδας θεάς και του ιερού συμβόλου της στις 2 όψεις του ίδιου νομίσματος.
• Η αναγραφή του εθνικού, δηλαδή των αρχικών του ονόματος της εκδότριας αρχής.

Η αθηναϊκή γλαύκα σήμερα

Η αθηναϊκή γλαύκα επιβιώνει ακόμη και σήμερα. Η οπίσθια όψη της απεικονίζεται στην εθνική όψη του ελληνικού κέρματος του 1 ευρώ που εκδίδεται από την Τράπεζα της Ελλάδος.

Υποδιαιρέσεις και ετυμολογία

Το τετράδραχμο ισοδυναμούσε με 4 δραχμές. Κάθε δραχμή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς.

Πριν από την εμφάνιση του νομίσματος, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τους συναλλαγές οβελούς (σούβλες), δηλαδή ράβδους από σίδηρο με μήκος 1-1,5 μέτρο.

Η μία παλάμη μπορούσε να κρατήσει 6 οβελούς. Από το ρήμα «δράττομαι», που σημαίνει «κρατώ σφιχτά», προήλθε και η λέξη «δραχμή», δηλαδή η ποσότητα που χωράει σε μία παλάμη.

Με την εμφάνιση του νομίσματος, η λέξη «οβελός» έγινε «οβολός» και δηλώνει την υποδιαίρεση, το 1/6 της δραχμής.

Το νόμισμα στις εκδόσεις μας

Το αργυρό τετράδραχμο Αθήνας περιλαμβάνεται στο βιβλίο Αθηναϊκές Γλαύκες / Athenian Owls της Δρ Δήμητρας Τσαγκάρη. Το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορία του νομίσματος. Περιέχει φωτογραφίες 30 νομισμάτων από τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank.

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο Αθηναϊκές Γλαύκες / Athenian Owls από το e-shop της Alpha Bank.

Η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.