Αργυρό τετράδραχμο Κλεομένη Γ΄

Εμπρόσθια όψη

Κεφαλή Κλεομένη Γ΄ , σε αριστερό προφίλ, με διάδημα (διακοσμητική ταινία που δενόταν πίσω από το κεφάλι), μέσα σε στικτό κύκλο.

Οπίσθια όψη

Άγαλμα της Ορθίας Αρτέμιδος ή του Απόλλωνα Αμυκλαίου που στέκεται προς τα δεξιά, με τόξο στο αριστερό χέρι και δόρυ στο δεξί υπερυψωμένο χέρι. Το κάτω μέρος του χιτώνα είναι διακοσμημένο με φυτικό κόσμημα, επάνω στο οποίο κάθεται Σφίγγα, στραμμένη προς τα δεξιά. Πίσω από τη θεϊκή μορφή, μια αίγα στέκεται προς τα δεξιά. Όλη η παράσταση βρίσκεται μέσα σε στικτό κύκλο. Αριστερά και δεξιά του αγάλματος διακρίνουμε τα γράμματα «Λ» και «Α».      

Βίος και πολιτεία του Κλεομένη Γ΄

Ο βασιλιάς Κλεομένης Γ΄ ανέβηκε στον θρόνο της Σπάρτης το 235 π.Χ. Υπήρξε η σημαντικότερη φυσιογνωμία του 3ου αιώνα π.Χ.

Έμεινε στην ιστορία για τις ριζοσπαστικές αλλαγές του σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, που προκάλεσαν ανησυχία στις άλλες δυνάμεις της εποχής:

• Προχώρησε σε μεταρρύθμιση του σπαρτιατικού πολιτεύματος.
• Έκανε αναδασμό της γης.
• Οργάνωσε τον στρατό.
• Επανέφερε τα αρχαία ήθη στον δημόσιο βίο.

Ο Κλεομενικός Πόλεμος

Ο Κλεομενικός Πόλεμος ξεκίνησε όταν η Αχαϊκή Συμπολιτεία, με αρχηγό τον Άρατο, συμμάχησε με τους Μακεδόνες και στράφηκε κατά του Κλεομένη. Ο Κλεομένης τότε ζήτησε στρατιωτική βοήθεια (συμμαχία) από τον Πτολεμαίο Γ΄ Ευεργέτη, βασιλιά της Αιγύπτου. Ως αντάλλαγμα, ο Πτολεμαίος ζήτησε από τον Κλεομένη να στείλει τη μητέρα του Κρατησίκλεια και τα παιδιά του ως ομήρους.

Ο Κλεομένης δέχτηκε έπειτα από ενθάρρυνση της μητέρας του και τους έστειλε ως εγγύηση στην Αλεξάνδρεια.

Ο Κλεομενικός Πόλεμος έληξε με τη μάχη της Σελλασίας το 221 π.Χ. Στη μάχη αυτή, οι Σπαρτιάτες υπέστησαν μεγάλη ήττα από τους Αχαιούς και τους Μακεδόνες. Από τους 10.000 στρατιώτες, επέζησαν μόλις οι 200.

Η φυγή στην Αίγυπτο

Ο Κλεομένης κατέφυγε στην Αίγυπτο, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει και πάλι τη στήριξη του βασιλιά. Για κακή του τύχη, ο Πτολεμαίος Γ΄ πέθανε. Ο διάδοχός του, Πτολεμαίος Δ΄, τον έθεσε σε περιορισμό κατ’ οίκον.

Έπειτα από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το 219 π.Χ., ο Κλεομένης αυτοκτόνησε για να αποφύγει τη σύλληψη. Μετά τον θάνατό του, η μητέρα του και τα παιδιά του, που ήταν ήδη όμηροι στην Αίγυπτο, εκτελέστηκαν.

Τα τετράδραχμα του Κλεομένη

Τα τετράδραχμα του Κλεομένη εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του Κλεομενικού Πολέμου. Στόχος τους ήταν να καλύψουν τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν από τον πόλεμο. 

Τα αργυρά τετράδραχμα του Κλεομένη Γ΄ είναι εξαιρετικά σπάνια. Σήμερα γνωρίζουμε την ύπαρξη 10 περίπου τέτοιων τετράδραχμων. Αυτό που ανήκει στη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank είναι ίσως το μοναδικό στην Ελλάδα.

Η έριδα για την οπίσθια όψη του τετράδραχμου του Κλεομένη

Στα νομίσματα ορισμένες φορές απεικονίζονται έργα τέχνης της αρχαιότητας που δεν σώζονται σήμερα και γνωρίζουμε κυρίως από τις περιγραφές του Παυσανία.

Η μορφή της οπίσθιας όψης του αργυρού τετράδραχμου του Κλεομένη Γ΄ έχει συζητηθεί πολύ. Είναι βέβαιο ότι πρόκειται για άγαλμα της αρχαϊκής εποχής.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για το μπρούντζινο λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα Αμυκλαίου, μιας από τις σπουδαιότερες θεότητες της Σπάρτης. Κατασκευάστηκε κατά τον 7ο ή στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. πάνω σε βάθρο που περιέκλειε τον υπόγειο βωμό του Υακίνθου. Η παράσταση του νομίσματος συμφωνεί με την περιγραφή του Παυσανία για το συγκεκριμένο άγαλμα (Ελλάδος περιήγησις, 3.6).

Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι στην οπίσθια όψη απεικονίζεται το άγαλμα της Αρτέμιδος Ορθίας.

Τα νομίσματα στην ποίηση

Ο σπουδαίος Αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης εστίασε σε πρόσωπα και καταστάσεις της ελληνιστικής περιόδου κυρίως. Συχνά, ποιήματά του εικονογραφούνται με νομίσματα.

Σε 2 από αυτά, «Εν Σπάρτη» και «Άγε, ω βασιλεύ των Λακεδαιμονίων», αφηγείται την ιστορία του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη Γ΄.

Υποδιαιρέσεις και ετυμολογία

Το τετράδραχμο ισοδυναμούσε με 4 δραχμές. Κάθε δραχμή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς.

Πριν από την εμφάνιση του νομίσματος, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τους συναλλαγές οβελούς (σούβλες), δηλαδή ράβδους από σίδηρο με μήκος 1-1,5 μέτρο.

Η μία παλάμη μπορούσε να κρατήσει 6 οβελούς. Από το ρήμα «δράττομαι», που σημαίνει «κρατώ σφιχτά», προήλθε και η λέξη «δραχμή», δηλαδή η ποσότητα που χωράει σε μία παλάμη.

Με την εμφάνιση του νομίσματος, η λέξη «οβελός» έγινε «οβολός» και δηλώνει την υποδιαίρεση, το 1/6 της δραχμής.

Το νόμισμα στις εκδόσεις μας

Το αργυρό τετράδραχμο Κλεομένη Γ΄ περιλαμβάνεται στο βιβλίο Χρήμα. Σύμβολα απτά στην Αρχαία Ελλάδα σε επιμέλεια Δρ Δήμητρας Τσαγκάρη, Νικόλαου Σταμπολίδη και Γιώργου Τασούλα. Η έκδοση συνόδευε την ομώνυμη έκθεση που διοργάνωσαν από κοινού το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank. Παρουσιάζει μια διαφορετική όψη του νομίσματος, το οποίο έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ.

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο Χρήμα. Σύμβολα απτά στην Αρχαία Ελλάδα από το e-shop της Alpha Bank.

Η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.