Αργυρός στατήρας Αίγινας

Εμπρόσθια όψη

Θαλάσσια χελώνα. Το κέλυφός της είναι διακοσμημένο με σφαιρίδια σε διάταξη «Τ».

Οπίσθια όψη

Έγκοιλο τετράγωνο με κεραίες, οι οποίες το διαιρούν σε 5 πεδία.

Το πρώτο νόμισμα στον ελλαδικό χώρο

Καθώς ζούσαν σε ένα βραχώδες νησί χωρίς πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οι Αιγινήτες στράφηκαν από νωρίς στη θάλασσα. Με τον στόλο τους γρήγορα αναδείχθηκαν σε σημαντικούς εμπόρους της Μεσογείου. Ίδρυσαν μάλιστα και αποικίες, όπως την Κυδωνία στην Κρήτη και τη Ναύκρατη στην Αίγυπτο.

Η χρήση του νομίσματος είχε πρωτοεμφανιστεί στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, στις περιοχές της Λυδίας και της Ιωνίας. Τα συνεχή ταξίδια των Αιγινητών μέσω των θαλάσσιων οδών τούς έφεραν σε επαφή με αυτό το μέσο συναλλαγών.

Το 560 π.Χ. περίπου έκοψαν τα πρώτα δικά τους αργυρά νομίσματα. Έτσι, η Αίγινα έγινε η πρώτη πόλη-κράτος στον ελλαδικό και ευρωπαϊκό χώρο που εξέδωσε το δικό της νόμισμα.

Το πρώτο διεθνές αργυρό νόμισμα

Οι αιγινήτικοι στατήρες σύντομα ξεπέρασαν τα στενά όρια της εκδότριας πόλης. Εξαπλώθηκαν όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στις αγορές της Μεσογείου. Εισχώρησαν ακόμη και στην Ανατολή, εκεί όπου κυκλοφορούσαν τα νομίσματα των Περσών. Έτσι, έγιναν το πρώτο διεθνές αργυρό νόμισμα.

Το 431 π.Χ. οι Αθηναίοι επικράτησαν στο νησί και εκδίωξαν τους Αιγινήτες. Η νομισματοκοπία σταμάτησε και ξανάρχισε προς τα τέλη του αιώνα, όταν οι τελευταίοι επέστρεψαν στον τόπο τους.

Η επίδραση της Αίγινας στη νομισματοκοπία

Οι Αιγινήτες εφάρμοσαν δικό τους σταθμητικό κανόνα. Κάθε στατήρας ζύγιζε 12,4 γρ.

Ο αιγινήτικος σταθμητικός κανόνας καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους και επηρέασε αρκετές νομισματοκοπίες του αρχαίου κόσμου.

Η χελώνα σήμα κατατεθέν της Αίγινας

Η χελώνα απεικονιζόταν στους στατήρες από την αρχή έως το τέλος της νομισματοκοπίας της Αίγινας. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε η θαλάσσια και αργότερα η χερσαία χελώνα.

Ήδη στην αρχαιότητα τα νομίσματα της Αίγινας ονομάζονταν απλώς «χελώνες». Αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Ορισμένοι πιστεύουν ότι το νόμισμα των Πελοποννησίων ονομάζεται "χελώνα", από τον τύπο που φέρει». (Πολυδεύκης, IX, 74).

Η χελώνα έγινε ένα είδος εθνικής ταυτότητας και το σήμα κατατεθέν της πόλης. Από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., με την επικράτηση των Αθηναίων στο νησί, η χερσαία χελώνα αντικατέστησε τη θαλάσσια στα νομίσματα. Η αλλαγή αυτή σηματοδότησε, κατά μία άποψη, και την απώλεια της ναυτικής ισχύος του νησιού.

Το αιγινήτικο έγκοιλο τετράγωνο

Αρχικά οι αιγινήτικοι στατήρες παρουσίαζαν ποικιλομορφία και διαφορές στο σχέδιο του έγκοιλου τετραγώνου που αποτυπωνόταν στην οπίσθια όψη τους.

Μετά το 470 π.Χ., η οπίσθια όψη απέκτησε ένα σχετικά συγκεκριμένο σχήμα (skew pattern). Το σχήμα αυτό σταθεροποιήθηκε μέσα στον 5ο αιώνα π.Χ., ενώ προστέθηκαν και ορισμένα σύμβολα.

Το λογότυπο της Alpha Bank

Tο λογότυπο που χρησιμοποιεί η Alpha Bank από το 1972 έχει βασιστεί στον αργυρό στατήρα Αίγινας.

Συγκεκριμένα, έχει χρησιμοποιηθεί η οπίσθια όψη του νομίσματος, που απεικονίζει ένα έγκοιλο τετράγωνο το οποίο χωρίζεται με κεραίες σε 5 πεδία.

Ο στατήρας στην αρχαιότητα

Η λέξη στατήρας αναφέρεται σε μία από τις ονομαστικές αξίες των αρχαίων νομισμάτων. Ετυμολογικά προέρχεται από τη φοινική λέξη «σέκελ» (schequel), που σήμαινε νόμισμα ζυγισμένο με συγκεκριμένο βάρος.

Το βάρος του στατήρα διέφερε σημαντικά από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τον σταθμητικό κανόνα που ακολουθούσε κάθε νομισματοκοπία.

Ο σταθμητικός κανόνας στην αρχαία νομισματοκοπία

Το βάρος ήταν μια βασική παράμετρος των αρχαίων νομισμάτων, καθώς η αξία τους σχετιζόταν με την ποσότητα μετάλλου που περιείχαν. Η κατασκευή των νομισμάτων ακολουθούσε συγκεκριμένους σταθμητικούς κανόνες όσον αφορά το βάρος τους.

Κάθε σταθμητικός κανόνας είχε μια βασική νομισματική μονάδα, με βάση την οποία υπολογίζονταν οι υποδιαιρέσεις και τα πολλαπλάσια. Για παράδειγμα, η Αθήνα ακολουθούσε τον αττικό σταθμητικό κανόνα (τετράδραχμο 17,4 γρ.), η Αίγινα τον αιγινητικό σταθμητικό κανόνα (στατήρας 12,4 γρ. περίπου), ενώ η Κόρινθος τον κορινθιακό σταθμητικό κανόνα (στατήρας 8,6 γρ.).

Η νομισματική παραγωγή της αρχαιότητας ήταν τεράστια. Υπήρχαν πολυάριθμοι σταθμητικοί κανόνες, οι οποίοι διέφεραν ανάλογα με την περιοχή και την εποχή.

Γι’ αυτό, η αναγνώριση των διαφορετικών κανόνων μάς προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες: μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη νομισματική και οικονομική ιστορία της εκδότριας αρχής. Επίσης, η χρήση των εκάστοτε σταθμητικών κανόνων υποδείκνυε την επιρροή που ασκούσαν οι μεγαλύτερες και ισχυρότερες οικονομικά πόλεις.

Το νόμισμα στις εκδόσεις μας

Το νόμισμα περιλαμβάνεται στο βιβλίο Το Νόμισμα στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο της Δρ Δήμητρας Τσαγκάρη. Το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορία του νομίσματος, από την εποχή της εφεύρεσής του (τέλη 7ου / αρχές 6ου αιώνα π.Χ.) έως το τέλος της ελληνιστικής εποχής (2ος αιώνας π.Χ.). Περιέχει φωτογραφίες 38 νομισμάτων από τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank.

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο Το Νόμισμα στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο από το e-shop της Alpha Bank.

Η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.