Αργυρό τετράδραχμο Ευκρατίδη Α΄, Βακτρία

Εμπρόσθια όψη

Προτομή Ευκρατίδη Α΄ με την πλάτη και την κεφαλή στραμμένη προς τα αριστερά. Ο βασιλιάς φοράει κράνος με λοφίο και κρατάει δόρυ στο δεξί του χέρι. Εντυπωσιακή είναι η απόδοση της μορφής του βασιλιά σε υψηλό ανάγλυφο, ιδίως των μυών της πλάτης και του αυχένα.

Οπίσθια όψη

Έφιπποι Διόσκουροι που καλπάζουν προς τα δεξιά. Κρατούν κλαδί φοίνικα στο ένα χέρι και δόρυ στο άλλο. Κάτω από τα μπροστινά πόδια των ίππων υπάρχει χαραγμένο μονόγραμμα. Η παράσταση πλαισιώνεται από την επιγραφή «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΚΡΑΤΙΔΟΥ».

Στις παρυφές του ελληνικού κόσμου

Για την ιστορία του βασιλείου της Βακτρίας, οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες και στηρίζονται κυρίως στις νομισματικές μαρτυρίες. Ταυτίζεται με την περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν. Ουσιαστικά, πρόκειται για το ανατολικότερο σημείο που έφτασε ποτέ ο Μακεδόνας Στρατηλάτης Μέγας Αλέξανδρος.

Μόλις έγινε γνωστός ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μαρτυρείται ότι οι κάτοικοι της Βακτρίας (Βακτριανής) εξεγέρθηκαν.

Στην περιοχή είχαν παραμείνει Έλληνες στρατιώτες, περιμένοντας την άδεια να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Σχημάτισαν στράτευμα 20.000 πεζών και 3.000 ιππέων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την επανάσταση.

Στρατό έστειλε και η κεντρική ελληνική διοίκηση της Βαβυλώνας. Στη σύγκρουση που ακολούθησε, οι επαναστάτες δολοφονήθηκαν.

Βακτρία, ένα ανεξάρτητο βασίλειο

Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, ξεκίνησε η διαμάχη ανάμεσα στους στρατηγούς του, τους λεγόμενους «Διάδοχους». Σε αυτήν την περίοδο, αλλά και μετά την ίδρυση των ανεξάρτητων βασιλείων, η Βακτριανή βρισκόταν υπό τον έλεγχο του κράτους των Σελευκιδών.

Ωστόσο, οι σατράπες της Βακτριανής Διόδοτος Α΄ ο Σωτήρ και ο γιος του Διόδοτος Β΄ ανεξαρτητοποιήθηκαν από τους Σελευκίδες περίπου το 250 π.Χ. Έτσι η Βακτρία έγινε ανεξάρτητο βασίλειο.

Λίγο αργότερα, ο Διόδοτος Β΄ ανατράπηκε από τον Ευθύδημο Α΄. Μαρτυρείται ότι ο Ευθύδημος αντιστάθηκε με επιτυχία στη μακροχρόνια πολιορκία της πόλης των Βάκτρων από τον Σελευκίδη Αντίοχο Γ΄. Η πολιορκία έληξε με τη σύναψη συνθήκης που επικύρωσε τον τίτλο τού βασιλιά της Βακτρίας.

Ένας από τους σημαντικότερους βασιλείς

Ο Ευκρατίδης Α΄, που απεικονίζεται στο συγκεκριμένο νόμισμα, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους βασιλείς της περιοχής. Από νωρίς επέδειξε στρατιωτικές και ηγετικές ικανότητες.

Το 171 π.Χ. συγκέντρωσε στρατό και επαναστάτησε κατά του Δημητρίου Β΄, λαμβάνοντας τον τίτλο του βασιλιά της περιοχής.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, το κράτος της Βακτρίας γνώρισε σημαντική γεωγραφική επέκταση. Για τον λόγο αυτόν, ο Ευκρατίδης πήρε το επίθετο «Μέγας».

Οι επεκτατικές του βλέψεις τον ώθησαν και προς την Ινδία. Ήταν η αρχή για τη δημιουργία του ελληνιστικού βασιλείου της Ινδίας, που τελικά ιδρύθηκε λίγο αργότερα.

Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ο Ευκρατίδης ίδρυσε την πόλη Ευκρατίδεια, βορειοδυτικά της Βακτρίας, επί του παραποτάμου του Ώξου Δαργαμάνη.

Οικογενειακές δολοπλοκίες

Επιστρέφοντας από την εκστρατεία στην Ινδία, ο Ευκρατίδης δολοφονήθηκε από τον ίδιο του τον γιο, τον Πλάτωνα, που επιθυμούσε τον θρόνο. Λέγεται ότι πέρασε με άρμα από πάνω του. Στη συνέχεια, είπε ότι δεν σκότωσε τον πατέρα του, αλλά έναν δημόσιο εχθρό. Τέτοιο ήταν το μίσος που είχε για τον πατέρα του.

Λίγο αργότερα, ο δεύτερος γιος του Ευκρατίδη, ο Ηλιοκλής, σκότωσε τον Πλάτωνα, παίρνοντας έτσι εκδίκηση για τη δολοφονία του πατέρα του. Για αυτόν τον λόγο ονομάστηκε «Δίκαιος».

Πολύτιμο νομισματικό υλικό για έρευνα

Η νομισματική παραγωγή της Βακτρίας είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την ιστορική έρευνα. Αν και το βασίλειο της Βακτρίας βρισκόταν στα πέρατα του ελληνικού κόσμου, η ποιότητα των νομισμάτων που έκοψαν οι βασιλείς του είναι καθοριστική.

Η μελέτη τους έδωσε απαντήσεις σε ζητήματα χρονολόγησης και αποκάλυψε τη σειρά διαδοχής και τις σχέσεις μεταξύ των ηγεμόνων της Βακτρίας.

Τα νομίσματα αυτά είναι επίσης εξαιρετικό υλικό για τη μελέτη της προσωπογραφίας στη σφραγιστική τέχνη. Όλα απεικονίζουν στην εμπρόσθια όψη το πορτρέτο του εκάστοτε ηγεμόνα με αρκετά ρεαλιστικό τρόπο.

Οι βασιλείς της Βακτρίας παρουσιάζονταν στα νομίσματα με διάφορους τίτλους, όπως Δίκαιος, Μεγάλος, Σωτήρ κ.ά. Η χρήση τέτοιων επιθέτων στόχευε στη δημιουργία μιας προσφιλούς εικόνας στον λαό.

Η οπίσθια όψη των νομισμάτων φέρει αναπαραστάσεις από ήρωες και θεούς.

Ένα διαχρονικό λογότυπο

Ο οπισθότυπος του αργυρού τετράδραχμου του Ευκρατίδη Α΄ είναι το λογότυπο της Κεντρικής Τράπεζας του Αφγανιστάν από το 1939.

Το λογότυπο αυτό απεικονίζεται και στα χαρτονομίσματα του Αφγανιστάν.

Μοναδική απεικόνιση του βασιλιά

Το αργυρό τετράδραχμο του Ευκρατίδη Α΄ είναι ένα από τα ωραιότερα νομίσματα του ελληνιστικού βασιλείου της Βακτρίας.

Πρόκειται για μια μοναδική περίπτωση στην αρχαία σφραγιστική τέχνη. Ο λόγος είναι ότι ο βασιλιάς παρουσιάζεται στην εμπρόσθια όψη με την πλάτη, αναδεικνύοντας έτσι το στιβαρό και μυώδες σώμα του.

Κρατάει ένα ακόντιο με το δεξί χέρι και παρουσιάζεται σαν να είναι έτοιμος να ριχτεί κι ο ίδιος στη μάχη. Με αυτόν τον τρόπο, ενθαρρύνει τους υπηκόους του.

Οι Διόσκουροι

Η θεματολογία της οπίσθιας όψης αντλεί έμπνευση από τη μυθολογία. Παρουσιάζονται οι Διόσκουροι έφιπποι, κρατώντας κλαδί φοίνικα και δόρυ.

Οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, ήταν δίδυμα ετεροθαλή αδέλφια. Μητέρα τους ήταν η Λήδα και αδελφές τους η περίφημη ωραία Ελένη και η Κλυταιμνήστρα. Ο πατέρας του Κάστορα ήταν ο Τυνδάρεως, ενώ του Πολυδεύκη ο Δίας.

Οι Διόσκουροι συμβολίζουν τη γενναιότητα, τη μεγαλοψυχία και την αρετή. Είναι σαφές ότι επιλέχτηκαν ως εικονογραφικός νομισματικός τύπος από τον Ευκρατίδη Α΄ για να προπαγανδίσει ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά του. Κάτι που υποστηρίζει και το επίθετο «Μέγας» της επιγραφής «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΚΡΑΤΙΔΟΥ».

Υποδιαιρέσεις και ετυμολογία

Το τετράδραχμο ισοδυναμούσε με 4 δραχμές. Κάθε δραχμή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς.

Πριν από την εμφάνιση του νομίσματος, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τους συναλλαγές οβελούς (σούβλες), δηλαδή ράβδους από σίδηρο με μήκος 1-1,5 μέτρο.

Η μία παλάμη μπορούσε να κρατήσει 6 οβελούς. Από το ρήμα «δράττομαι», που σημαίνει «κρατώ σφιχτά», προήλθε και η λέξη «δραχμή», δηλαδή η ποσότητα που χωράει σε μία παλάμη.

Με την εμφάνιση του νομίσματος, η λέξη «οβελός» έγινε «οβολός» και δηλώνει την υποδιαίρεση, το 1/6 της δραχμής.

Η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.