Έκτη στατήρα από ήλεκτρο Ιωνίας/Λυδίας

Εμπρόσθια όψη

Δεν φέρει κανέναν εικονογραφικό τύπο και για αυτό ονομάζεται «άτυπη».

Οπίσθια όψη

Φέρει εσοχή ακανόνιστου γεωμετρικού σχήματος, το λεγόμενο «έγκοιλο τετράγωνο».

Η εμφάνιση του νομίσματος

Παρά τις σύγχρονες μορφές χρήματος, συχνά χρησιμοποιούμε τη λέξη «νόμισμα» όταν αναφερόμαστε σε συναλλαγές. Το νόμισμα είναι ένας μικρός μεταλλικός δίσκος που φέρει τη σφραγίδα του εκδότη του, για να δηλώσει την κυριότητα και να εγγυηθεί την πιστότητα.

Το κερματόμορφο νόμισμα εμφανίστηκε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. στη δυτική Μικρά Ασία, η οποία βρισκόταν υπό τον έλεγχο του βασιλείου της Λυδίας.

Ο Ηρόδοτος αποδίδει την επινόηση του νομίσματος στους κατοίκους της Λυδίας (Ι, 94): «Πρώτοι από τους ανθρώπους που εμείς γνωρίζουμε, [οι Λυδοί] έκοψαν και χρησιμοποίησαν νομίσματα από χρυσό και ασήμι».

Ωστόσο, σύμφωνα με τη σύγχρονη έρευνα, η εμφάνιση του νομίσματος φαίνεται ότι έγινε ταυτόχρονα στη Λυδία και την Ιωνία.

Τα άτυπα νομίσματα

Τα πρώτα νομίσματα ήταν άτυπα. Δηλαδή, δεν έφεραν κανέναν εικονογραφικό τύπο στην εμπρόσθια όψη.

Στην οπίσθια όψη υπήρχε ένα έγκοιλο τετράγωνο από το χτύπημα της σφήνας. Αυτό αποδείκνυε ότι το νόμισμα είχε ζυγιστεί και σφραγιστεί, και επιβεβαιωνόταν η νόμιμη κυκλοφορία του.

Ο «λευκός χρυσός»

Το ήλεκτρο ήταν το πρώτο υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την κοπή νομισμάτων, καθώς υπήρχε σε αφθονία στη δυτική Μικρά Ασία, κυρίως στο όρος Τμώλο και τον ποταμό Πακτωλό.

Πρόκειται για ένα φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου σε αναλογία περίπου 70/30. Εξαιτίας του χρώματός του, ο Ηρόδοτος (Ι, 50.2) αποκαλεί το ήλεκτρο «λευκό χρυσό».

Από το φυσικό στο τεχνητό ήλεκτρο

Το φυσικό ήλεκτρο σύντομα αντικαταστάθηκε από τεχνητό, όπως φάνηκε από τις μεταλλουργικές αναλύσεις των νομισμάτων. Το τεχνητό ήλεκτρο είχε μικρότερη περιεκτικότητα σε χρυσό και μεγαλύτερη σε άργυρο. Επίσης, περιείχε μικρή ποσότητα χαλκού για να επιτευχθεί το επιθυμητό χρώμα.

Το νόμισμα από ήλεκτρο συνέχισε να παράγεται έως τον 4ο αιώνα π.Χ. από ορισμένες μικρασιατικές πόλεις. Ωστόσο, οι περισσότερες αρχές είχαν υιοθετήσει πλέον το αργυρό νόμισμα.

Ο στατήρας στην αρχαιότητα

Η λέξη στατήρας αναφέρεται σε μία από τις ονομαστικές αξίες των αρχαίων νομισμάτων. Ετυμολογικά προέρχεται από τη φοινική λέξη «σέκελ» (schequel), που σήμαινε νόμισμα ζυγισμένο με συγκεκριμένο βάρος.

Το βάρος του στατήρα διέφερε σημαντικά από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τον σταθμητικό κανόνα που ακολουθούσε κάθε νομισματοκοπία.

Πακτωλός χρημάτων

Ο Πακτωλός ποταμός βρίσκεται στη Μικρά Ασία. Στα νερά του έρρεαν χρυσός και ήλεκτρο, το φυσικό μέταλλο που χρησιμοποιήθηκε για την κοπή των πρώτων νομισμάτων.

Έτσι, προέκυψε η έκφραση «πακτωλός χρημάτων», την οποία χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε μια πλούσια και ανεξάντλητη πηγή πλούτου.

Η χρονολόγηση των πρώτων νομισμάτων

Οι θεωρίες για τη χρονολόγηση των πρώτων νομισμάτων στηρίχθηκαν στα νομίσματα από ήλεκτρο που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια ανασκαφών του Βρετανικού Μουσείου στον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο το 1904-1905.

Το εύρημα των ανασκαφών περιείχε 93 νομίσματα από ήλεκτρο, από πόλεις της Λυδίας αλλά και ελληνικές πόλεις των παραλίων της Μικράς Ασίας.

Το νόμισμα στις εκδόσεις μας

Η έκτη στατήρα από ήλεκτρο Ιωνίας/Λυδίας περιλαμβάνεται στο βιβλίο Το Νόμισμα στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο της Δρ Δήμητρας Τσαγκάρη. Το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορία του νομίσματος από την εποχή της επινόησής του έως το τέλος της ελληνιστικής εποχής (2ος αιώνας π.Χ.). Περιέχει φωτογραφίες 38 νομισμάτων από τη Συλλογή της Alpha Bank. Η έκδοση είναι δίγλωσση (Ελληνικά, Αγγλικά).

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο Το Νόμισμα στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο από το e-shop της Alpha Bank.

Η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.