Σπύρος Παπαλουκάς, Αρσανάς Μονής Παντοκράτορος

Μια ιδιαίτερη σχέση  

Ο Αρσανάς Μονής Παντοκράτορος ανήκει σε μια ομάδα έργων του Σπύρου Παπαλουκά με θέματα από το Άγιο Όρος. 

Ο Παπαλουκάς παρέμεινε στο Άγιο Όρος από τον Νοέμβριο του 1923 έως τον Νοέμβριο του 1924. Εκεί ανέπτυξε μια ιδιαίτερη σχέση με το αθωνικό τοπίο. 

Τα μοναστήρια και τα τοπία του Αγίου Όρους εξέπεμπαν γαλήνη. Μετέφεραν την ανάγκη για μια βαθιά επικοινωνία με το θείο. Αυτή η βαθύτερη σημειολογική διάσταση του τοπίου κέντρισε το ενδιαφέρον του ζωγράφου, ο οποίος ανέπτυξε μια βιωματική σχέση με τη φύση. 

Η σύνθεση του έργου 

Ο Αρσανάς της Μονής Παντοκράτορος του 1924 είναι μια από τις πρώτες απεικονίσεις του θέματος. Γι’ αυτό και διαφέρει από τις μεταγενέστερες. 

Στο έργο απεικονίζεται ο αρσανάς ή ταρσανάς της Μονής Παντοκράτορος. Το μικρό λιμάνι, δηλαδή, όπου οι μοναχοί φυλάνε τις βάρκες που χρησιμοποιούν για το ψάρεμα. Ο αρσανάς είναι και το σημείο προσέγγισης της μονής από τη θάλασσα. 

Στη σύνθεση ξεχωρίζουν τα μικρά κτίρια, οι βάρκες των μοναχών και το νερό που αντανακλά το έντονο φως στο ηλιόλουστο τοπίο. Στο πάνω μέρος η σύνθεση πλαισιώνεται από τις πράσινες αποχρώσεις ενός δάσους. 

Πρόκειται για μια σύνθεση με κατακόρυφο άξονα, καθαρούς και φωτεινούς τόνους και φιλτραρισμένο φως που διαχέεται ενιαία στην εικαστική επιφάνεια. Οι λεπτομέρειες παραλείπονται και δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αίσθηση του στιγμιαίου και της εντύπωσης. 

Η βυζαντινή τέχνη συναντά τον ιμπρεσιονισμό 

Το πιο αξιοθαύμαστο στοιχείο της σύνθεσης είναι η ικανότητα του Παπαλουκά να συνδυάσει πετυχημένα τον ιμπρεσιονισμό με την πνευματικότητα της βυζαντινής τέχνης. 

Στα έργα από το Άγιο Όρος που ακολούθησαν, η γραφή του έγινε πιο εξπρεσιονιστική. Χρησιμοποίησε πιο δυνατή χρωματική κλίμακα και πιο έντονες αντιθέσεις στους τόνους, χωρίς σταδιακές διαβαθμίσεις. 

Λίγα λόγια για τη ζωή του 

Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957) γεννήθηκε στη Δεσφίνα Παρνασσίδος. Σπούδασε Ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους τους Σπυρίδωνα Βικάτο, Δημήτριο Γερανιώτη και Γεώργιο Ροϊλό. Συνέχισε τις σπουδές του στην Académie Julian και την Académie de la Grande Chaumière στο Παρίσι. 

Το 1921 συμμετείχε ως πολεμικός ζωγράφος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το 1956 εξελέγη καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. 

Εικαστικές επιρροές 

Ο Παπαλουκάς δημιούργησε ένα προσωπικό, γνήσια αυθεντικό ύφος. Το έργο του αντανακλά μια διάχυτη ευαισθησία, ενώ το χαρακτηρίζει η βιωματική σχέση του με τη φύση. 

Το 1923-1924 βρέθηκε στο Άγιο Όρος όπου μελέτησε τη φύση και τη βυζαντινή τέχνη. Τη συνδύασε αρμονικά στο έργο του με τις μεταϊμπρεσιονιστικές τάσεις του Gauguin, της ομάδας των Nabi και των Πουαντιγιστών. 

Στις προσωπογραφίες του υιοθέτησε διάφορες τεχνοτροπίες. Στις αγιογραφίες του προσπάθησε να συνδυάσει τους παραδοσιακούς βυζαντινούς τύπους με στοιχεία σύγχρονων καλλιτεχνικών ρευμάτων. 

Αγαπημένα θέματα 

Ο Παπαλουκάς ασχολήθηκε με την προσωπογραφία και τη νεκρή φύση. Η θεματολογία του προσδιορίστηκε αρκετά νωρίς από: 

• Το ενδιαφέρον του για το βυζαντινό παρελθόν. 
• Την ανάγκη του για επικοινωνία με το φυσικό τοπίο. 

Η επίδραση του ζωγράφου 

Η επίδραση του Παπαλουκά στη νεοελληνική τέχνη και σε μεταγενέστερους Έλληνες ζωγράφους ήταν σημαντική. Μέσα από το έργο του έδειξε πως η μοντέρνα τέχνη και η ελληνικότητα δεν είναι ασύμβατες έννοιες.  

Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρήθηκε πρόδρομος της γενιάς του ’30. Στη γενιά αυτή εντάσσονται οι σημαντικοί ζωγράφοι Φώτης Κόντογλου και Γιάννης Τσαρούχης που συνδύασαν τα μοντέρνα κινήματα με το ελληνικό στοιχείο. 

Ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης 

Ο Παπαλουκάς έλαβε μέρος σε εκθέσεις του Συνδέσμου Ελλήνων Καλλιτεχνών, όπου ήταν μέλος. Επίσης συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.  

Το 1976 το έργο του παρουσιάστηκε σε αναδρομική έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη, και το 1982 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. 

Η Μονή Παντοκράτορος 

Το μοναστήρι είναι χτισμένο δίπλα στη θάλασσα, στη νοτιοανατολική πλευρά της χερσονήσου του Αγίου Όρους. Είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. 

Το Καθολικό της Μονής είναι του λεγόμενου «αθωνικού τύπου». Σε αυτό υπάρχουν τοιχογραφίες του 14ου αιώνα που εύλογα προκάλεσαν το ενδιαφέρον και ενέπνευσαν τον Παπαλουκά. 

Το έργο στις εκδόσεις μας 

Ο Αρσανάς Μονής Παντοκράτορος του Σπύρου Παπαλουκά αναφέρεται στις εκδόσεις της Alpha Bank: 

• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική – Χαρακτική – Γλυπτική, σε επιμέλεια της Ειρήνης Οράτη. Είναι μια επετειακή έκδοση για τα 125 χρόνια από την ίδρυση της Alpha Bank.
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική – Χαρακτική – Γλυπτική από το e-shop της Alpha Bank. 
• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα, σε επιμέλεια της Ειρήνης Οράτη. Η έκδοση συνόδευσε έκθεση της Συλλογής στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα από το e-shop της Alpha Bank. 

Άλλες βιβλιογραφικές αναφορές 

Ο Αρσανάς Μονής Παντοκράτορος του Σπύρου Παπαλουκά αναφέρεται στο βιβλίο Σπύρος Παπαλουκάς. Θητεία στον Άθω του Μάρκου Καμπάνη. 

Η Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό. 

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.