Βάσω Κατράκη, Ψαράδικη φαμέλια

Θέμα και μορφές 

Η Ψαράδικη φαμέλια απεικονίζει μια 4μελή οικογένεια ψαράδων: 

• Ο πατέρας συγκρατεί μια απόχη στους ώμους του.  
• Η μητέρα κρατάει από τα χέρια τα 2 παιδιά τους.  

Και οι 4 μορφές κοιτούν μπροστά και έχουν μια αρχαϊκή ακινησία. Είναι οικείες και προσιτές, καθαρές και επίπεδες.  

Τα κεφάλια είναι στρογγυλά. Τα σώματα μοιάζουν εξαϋλωμένα και ασύμμετρα. Έχουν εξωπραγματικά ψηλούς λαιμούς, μακριά χέρια και κοντά πόδια. 

To αφηρημένο φόντο 

Το λευκό, ουδέτερο φόντο δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ανθρώπινη παρουσία. Καθώς το θέμα κυριαρχεί στο αφηρημένο πλαίσιο, ο περιβάλλων χώρος καταλύεται. 

Ύφος και φως 

Τα σχηματοποιημένα σώματα δημιουργούν τους κάθετους άξονες της σύνθεσης. Το καλάμι της απόχης διαγράφει μια διαγώνιο που: 

• Ταράζει την ισορροπία.  
• Προσθέτει στερεότητα στη σύνθεση.  

Η απόλυτη αντίθεση μαύρου-άσπρου ορίζει τη φωτοσκίαση.  

Το θέμα παρουσιάζεται με άμεσο τρόπο μέσα από την ύλη της πέτρας. Αυτό είναι ένα πολύ ιδιαίτερο γνώρισμα του ύφους της Κατράκη. 

Άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ύφους του έργου είναι: 

• Η εξπρεσιονιστική και αφαιρετική διάθεση. 
• Η απλοποίηση μέσω των σχημάτων.  

Αυτά τα στοιχεία φαίνονται πιο έντονα σε αυτό, αλλά και στα όψιμα έργα της. 

Τι συμβολίζει το χαρακτικό 

Το έργο αποτυπώνει τον καθημερινό μόχθο μιας φτωχής οικογένειας, χωρίς πολλές περιγραφές και λεπτομέρειες.  

Στην Ψαράδικη φαμέλια, η Βάσω Κατράκη σχεδόν εξαϋλώνει τις μορφές. Ο άνθρωπος, άυλος, παρουσιάζεται μόνο σαν σύμβολο και το έργο γίνεται ένα σχόλιο των κοινωνικών ανισοτήτων.   

Λίγα λόγια για τη ζωή της 

Η Βάσω Κατράκη (1914-1988) γεννήθηκε στο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας. Σε μικρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για την τέχνη.  

Από το 1936 έως το 1940 σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών: 

• Ζωγραφική, με τον σημαντικό ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη. 
• Χαρακτική, με τον διακεκριμένο χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνό.  

Στην Κατοχή οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και αντιστάθηκε στη φασιστική εισβολή. Ήταν επίσης μέλος του ΕΑΜ Καλλιτεχνών.  

Στη δικτατορία εξορίστηκε στη Γυάρο. Εκεί, ζωγράφιζε πάνω σε βότσαλα με μαύρο μαρκαδόρο.  

Μετά τη μεταπολίτευση, αφοσιώθηκε στην τέχνη. 

Εικαστικές επιρροές 

Η φοίτησή της στο Εργαστήριο του Γιάννη Κεφαλληνού την οδήγησε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη χαρακτική. Από αυτό το εργαστήριο προήλθε η πρώτη γενιά Ελλήνων χαρακτών που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της χαρακτικής στην Ελλάδα: ο Κώστας Γραμματόπουλος, ο Τάσσος (Αλεβίζος), ο Γιάννης Μόραλης.  

Η Βάσω Κατράκη κατόρθωσε αργότερα να δημιουργήσει το δικό της καθαρά προσωπικό και αναγνωρίσιμο ύφος. Σε πολλά χαρακτικά της υπάρχουν επιρροές από την αισθητική των μελανόμορφων αγγείων. 

Αγαπημένα θέματα 

Τα πρώτα της έργα ήταν εμπνευσμένα από την ήρεμη ζωή στο Αιτωλικό. Αργότερα, η ανθρώπινη μορφή έγινε το βασικό της θέμα. Τα χαρακτικά της απέκτησαν κοινωνικό περιεχόμενο και ασκούσαν άμεση ή λιγότερο εμφανή κοινωνική κριτική. 

Η θεματολογία της διακρίνεται σε διάφορες ενότητες:  

• Ίκαροι και άλογα. 
• Άνθρωποι και κορμοί που γίνονται ένα. 
• Μορφές που εξυψώνονται σε σύμβολα.  

Εκτός από το συναισθηματικό στοιχείο, στα έργα της Βάσως Κατράκη κυριαρχούν και οι βιωματικές καταστάσεις: 

• Συμβολικά θέματα με έντονη διαμαρτυρία. 
• Μνήμες από τα δραματικά ιστορικά γεγονότα της Κατοχής, της Αντίστασης, του Εμφυλίου Πολέμου, της εξορίας, της δικτατορίας.  

Από ξύλο και πέτρα 

Στο ξεκίνημά της ασχολήθηκε με την ξυλογραφία. Όμως, από το 1950 και μετά αφοσιώθηκε σε ένα νέο υλικό, τον ψαμμίτη λίθο. Είναι ένα πέτρωμα που σχηματίζεται από κόκκους άμμου συγκολλημένους μεταξύ τους. 

Η τεχνική της ήταν πολύ απλή. Αφαιρούσε το υλικό γύρω από τις μορφές που ήθελε να απεικονίσει, ώστε αυτές να εμφανίζονται μαύρες στο τύπωμα. Τόνιζε τον όγκο τους με λίγες χαράξεις στην επιφάνειά τους.  

Η ίδια είχε πει: «Στην περιπλάνηση των αναζητήσεών μου για το υλικό που θα πλήρωνε τις εκφραστικές μου ανάγκες, στάθηκα στον ψαμμίτη λίθο, που με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιγε τον δρόμο στα μεγάλα σχήματα και στην πλατιά και ελεύθερη χειρονομία. Με σκληρές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στα άσπρα και αντίθετα, προσπαθώ να κατακτήσω την γλώσσα του άγνωστου αυτού υλικού».  

Μια καταξιωμένη δημιουργός 

Το 1955, μετά από πειραματισμούς, η Κατράκη παρουσίασε στην Αίθουσα Ζαχαρίου στην Αθήνα μια σειρά έργων με τίτλο «Χαρακτική σε πέτρα». Εικαστικοί και κοινό τα υποδέχτηκαν ως μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πρόταση.  

Το 1966 έλαβε το Διεθνές βραβείο λιθογραφίας Ταμαρίντ στην Μπιενάλε της Βενετίας. 

Το 1976 έλαβε το πρώτο βραβείο Intergrafik στη διεθνή έκθεση χαρακτικής στο Ανατολικό Βερολίνο. 

18 χρόνια μετά τον θάνατό της, το 2006, ανεγέρθηκε στο Αιτωλικό, τη γενέτειρά της, το Μουσείο Βάσως Κατράκη - Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών. Εκεί στεγάζονται περίπου 700 έργα της. 

Ένα σημαντικό απόκτημα 

Η Ψαράδικη φαμέλια περιλαμβάνεται στη Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank. Είναι ένα από τα πρώτα χαρακτικά που δούλεψε η Βάσω Κατράκη στην πέτρα.  

Το έργο στις εκδόσεις μας 

Το έργο Ψαράδικη φαμέλια της Βάσως Κατράκη αναφέρεται στις εκδόσεις της Alpha Bank: 

• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη. Είναι μια επετειακή έκδοση για τα 125 χρόνια από την ίδρυση της Alpha Bank.
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank, Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική από το e-shop της Alpha Bank. 
• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη. Η έκδοση συνόδευσε έκθεση της Συλλογής στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη. 
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα από το e-shop της Alpha Bank.  
• Η Συλλογή της Alpha Bank, Ελληνική Τέχνη από το 1950 έως σήμερα, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη. Η έκδοση συνόδευσε εκθέσεις της Συλλογής σε Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα το 2008. 

Άλλες βιβλιογραφικές αναφορές 

Το έργο αναφέρεται στα βιβλία: 

• Β. Κατράκη. Χαρακτική 1940-1980 (συλλογικό έργο), 1980. 
• Κ. Σταυρόπουλος, Β. Κατράκη. Κορυφαία ερμηνεύτρια της ανθρώπινης τραγωδίας, 1998. 
• Γιάννης Μπόλης, Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί: Βάσω Κατράκη, Τα Νέα, 2009. 
• Βάσω Κατράκη, Σε λευκό και μαύρο, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, 2013. 

Η Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό. 

Αν είστε ερευνητής ή ερευνήτρια, μπορείτε να μας επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού.

Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.