Σπύρος Παπαλουκάς, Αρσανάς Μονής Αγ. Γρηγορίου

Μια σύνθεση σε κατακόρυφο άξονα

Το έργο Αρσανάς Μονής Αγ. Γρηγορίου του Σπύρου Παπαλουκά απεικονίζει το μικρό λιμάνι όπου οι μοναχοί της παραθαλάσσιας Μονής του Αγίου Γρηγορίου στο Άγιο Όρος φυλάνε τις βάρκες τους. Μέσα σε ένα ηλιόλουστο τοπίο, διακρίνονται τα μικρά κτίρια, οι βάρκες και το νερό που αντανακλά το έντονο πρωινό φως. Πίσω από τα κτίρια, ξεπροβάλλει ένα καταπράσινο δάσος.

Η σύνθεση αναπτύσσεται στον κατακόρυφο άξονα. Χαρακτηρίζεται από τους καθαρούς και φωτεινούς τόνους της, αλλά και το φιλτραρισμένο φως που διαχέεται ενιαία στη ζωγραφική επιφάνεια. Ο Παπαλουκάς έχει παραλείψει τις λεπτομέρειες. Έτσι, πετυχαίνει να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην αίσθηση του στιγμιαίου και της εντύπωσης.

Η σχέση με το αθωνικό τοπίο

Ο Παπαλουκάς επισκέφτηκε το Άγιο Όρος τον Νοέμβριο του 1923 και παρέμεινε εκεί για έναν χρόνο. Μέσα σε αυτό το διάστημα, δημιούργησε αρκετά έργα με σχετική θεματολογία και ανέπτυξε μια βιωματική σχέση με τη φύση.

Το ενδιαφέρον του κέντρισε ιδιαίτερα η βαθύτερη σημειολογική διάσταση του αθωνικού τοπίου. Τόσο τα μοναστήρια, όσο και το ίδιο το φυσικό τοπίο του Αγίου Όρους, εξέπεμπαν για εκείνον μια ιδιαίτερη γαλήνη και του μετέφεραν την ανάγκη για μια βαθιά επικοινωνία με τη θείο.

Συνδυασμός ιμπρεσιονισμού και βυζαντινής τέχνης

4 χρόνια μετά την επιστροφή του από το Άγιο Όρος, ο Παπαλουκάς επανέρχεται στη θεματική των αθωνικών τοπίων και φιλοτεχνεί το συγκεκριμένο έργο. Στη σύνθεσή του, έχει κατορθώσει με αξιοθαύμαστο τρόπο να συνδυάσει ιμπρεσιονιστικά στοιχεία με την πνευματικότητα τη βυζαντινής τέχνης.

Σε αντίθεση με τα έργα που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χερσόνησο του Άθω, εδώ υιοθετεί έναν πιο εξπρεσιονιστικό τρόπο γραφής. Οι άλλοτε ήπιες τονικές διαβαθμίσεις έχουν αντικατασταθεί από έντονες χρωματικές περιοχές που δίνουν δύναμη και αδρότητα στο σύνολο.

Λίγα λόγια για τη ζωή του

Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957) γεννήθηκε στη Δεσφίνα Παρνασσίδος. Σπούδασε Ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους τους Σπυρίδωνα Βικάτο, Δημήτριο Γερανιώτη και Γεώργιο Ροϊλό. Συνέχισε τις σπουδές του στην Académie Julian και την Académie de la Grande Chaumière στο Παρίσι.

Το 1921 συμμετείχε ως πολεμικός ζωγράφος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το 1956 εξελέγη καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Εικαστικές επιρροές

Ο Παπαλουκάς δημιούργησε ένα προσωπικό, γνήσια αυθεντικό ύφος. Το έργο του αντανακλά μια διάχυτη ευαισθησία, ενώ το χαρακτηρίζει η βιωματική σχέση του με τη φύση.

Το 1923-1924 βρέθηκε στο Άγιο Όρος όπου μελέτησε τη φύση και τη βυζαντινή τέχνη. Τη συνδύασε αρμονικά στο έργο του με τις μεταϊμπρεσιονιστικές τάσεις του Gauguin, της ομάδας των Nabis και των Πουαντιγιστών.

Στις προσωπογραφίες του υιοθέτησε διάφορες τεχνοτροπίες. Στις αγιογραφίες του προσπάθησε να συνδυάσει τους παραδοσιακούς βυζαντινούς τύπους με στοιχεία σύγχρονων καλλιτεχνικών ρευμάτων.

Αγαπημένα θέματα

Ο Παπαλουκάς ασχολήθηκε με την προσωπογραφία και τη νεκρή φύση. Η θεματολογία του προσδιορίστηκε αρκετά νωρίς από:

• Το ενδιαφέρον του για το βυζαντινό παρελθόν.
• Την ανάγκη του για επικοινωνία με το φυσικό τοπίο.

Η επίδραση του ζωγράφου

Η επίδραση του Παπαλουκά στη νεοελληνική τέχνη και σε μεταγενέστερους Έλληνες ζωγράφους ήταν σημαντική. Μέσα από το έργο του έδειξε πως η μοντέρνα τέχνη και η ελληνικότητα δεν είναι ασύμβατες έννοιες.

Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρήθηκε πρόδρομος της γενιάς του ’30. Στη γενιά αυτή εντάσσονται οι σημαντικοί ζωγράφοι Φώτης Κόντογλου και Γιάννης Τσαρούχης που συνδύασαν τα μοντέρνα κινήματα με το ελληνικό στοιχείο.

Ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης

Ο Παπαλουκάς έλαβε μέρος σε εκθέσεις του Συνδέσμου Ελλήνων Καλλιτεχνών, όπου ήταν μέλος. Επίσης συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το 1976 το έργο του παρουσιάστηκε σε αναδρομική έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη, και το 1982 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.

Το έργο στις εκδόσεις μας

Το έργο Αρσανάς Μονής Αγ. Γρηγορίου του Σπύρου Παπαλουκά αναφέρεται στις εκδόσεις της Alpha Bank:

• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική-Χαρακτική-Γλυπτική, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη.
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική – Χαρακτική – Γλυπτική από το e-shop της Alpha Bank.
  
  
• Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη. Η έκδοση συνόδευσε την ομότιτλη έκθεση.
  Μπορείτε να αγοράσετε την έκδοση Η Συλλογή της Alpha Bank. Ελληνική Τέχνη από το 1920 έως σήμερα από το e-shop της Alpha Bank.

Άλλες βιβλιογραφικές αναφορές

Το έργο αναφέρεται επίσης στις εκδόσεις:

• Μ. Καμπάνης, Σπύρος Παπαλουκάς. Θητεία στον Άθω, 2003
• Ξεριζωμοί 1922-2022. Μαρτυρίες μέσα από την τέχνη, 2022

Η Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank δεν είναι ανοικτή για το κοινό.

Μπορείτε να την επισκεφτείτε κατόπιν ραντεβού. Για να κλείσετε ραντεβού, επικοινωνήστε μαζί μας.